Çay Nereden Geliyor? / Geçen Sene 12

Geçen gün bir arkadaşım paylaşınca gördüm, dünyada çay demek için hepi topu iki farklı kelime kullanılıyormuş, ya bizim gibi çay ve chay-chai versiyonları ya da té-tee-tea. Ve süper bir açıklaması var bunun, eğer çay kara yoluyla gittiyse bir yere, çay kalmış ismi. Deniz yoluyla taşındığı yerlerdeyse te kelimesinden türemiş.

Çin'de konuşulan çoğu lehçede çay için "cha" deniyormuş, Orta Asya'dan sağa sola taşındığını düşünün, işte meşhur İpek Yolu filan. Farsça, Urduca, hatta Rusça chay olmuş. Aşağı yukarı 2000 yıldır bu şekilde karayoluyla taşınıyormuş çay. (Haritada pembeler.)

17. yüzyılda Hollandalılar çay işine girince Çin'in kıyı bölgesi Fujian'daki limanlardan gemilere yüklemeye başlamışlar çayları, o bölgede de çaya "te" deniyormuş. Bütün Avrupa'ya buradan yayılmış çay. (Haritada maviler.) Portekiz hariç. Çünkü Portekizliler Fujian'dan değil, Macao diye bir kıyı bölgesinden taşımışlar çayı. Macao'da konuşulan lehçede çaya "cha" deniyormuş, Portekizce'de de öyle kalmış.

Eğer bir yerde bu "cha" ya da "te" değil de bambaşka bir kelime kullanılıyorsa anlayacakmışız ki çay orada doğal olarak yetişiyor, dışarıdan taşınmamış. Burma'da mesela "lakphak" deniyormuş.

Çok beğendim çayın bu dünyaya yayılma hikayesini. Çayı düzenli olarak İngiliz damadımız şahsında İngiliz koloniciliğine saldırmakta da kullanıyorum. Yani gerçekten, Hintlilerden çalmamışlar gibi bir de ne kadar İngiliz bir şey haline getirdiler sütlü çayı.

Geçen sene eylülde Urla'dan çeşitli gıdalarla dönmüşüz. Bir dolmalık biber krizi vardı, çok ekmişler, tüketemiyorlarmış. Torbalara doldurup getirdim.

Sonra annem "Yaptın  mı dolma? Biberleri naaptın? Biberler?" diye sıkıştırmaya başladı. Çürütmeden dolma yaptım, anneme de ayrıca kanıt olarak tencerenin fotoğrafını çekip yolladım. Bedavaya gelmiyor biberler, sorumlulukla birlikte geliyor.

Çay yapayım, mutfağı toplayayım. Dün akşam aynı anda hem kendimize hem de köpenklere yemek pişirince olaylar çığrından çıktı. Ve tabii ki 3 haftadır ütülenmeyi bekleyen bir miktar gömlek var. Hep var.